foto d.d. ?

advertentie 1950

Nadat Hover dus eerst samen met Tiwi (1936) en daarna alleen (1936-1938) een carrosseriefabriek aan de Havenstraat in Eindhoven bestiert, gaat bij in 1938 op dat zelfde adres in zee met Mathijs van Bergen. Van Bergen komt uit Zeeland (NB). Of hij iets te maken heeft met de carrosseriefabriek Van Bergen & Thissen die in 1919 actief was in Maastricht is onbekend. In diezelfde stad start een jaar later, 1920, carrosseriefabriek ‘Moderne’ van Jean Veugen en Fr. van Bergen. Die ‘Moderne’ fabriek brand in 1935 af en wordt zoals het er naar uit ziet niet meer opgestart. Maar ook hiervan is onbekend of er een connectie is met Mathijs van Bergen die met Hover in zee gaat. In de loop van de oorlog, 23 februari 1942, wordt de firma van Hover en Van Bergen al weer ontbonden.

Bron: Paul Vlemmings, artikel in het Conam Bulletin, 2020/3


advertentie december 1938

Willem Kusters begint zijn carrosseriebouw activiteiten met de overname van de carrosserie- en rijtuigfabriek van Hover, juli 1921. Hij doet dit als Venlosche Carrosserie & Rijtuigfabriek v/h J.H. Hover in het oude pand van Hover aan de Sloterbeekstraat in Venlo. Dat oude pand blijft nog enkele jaren in gebruik door Kusters, maar in 1924 al gaat Willem Kusters een samenwerking aan met Lemmens.

De samenwerking van Kusters met Lemmens start met de aankondiging van de aanbesteding voor de bouw van carrosseriefabriek met bovenwoningen aan de St. Antoniusstraat, ook in Venlo. Niet alleen het pand is nieuw. Ook de naam wordt aangepast. Enige tijd duikt de naam Venlosche Carrosserie & Rijtuigfabriek Kusters & Lemmens v/h Hover op, maar vanaf 1926 wordt het bedrijf redelijk consequent gewoon Kusters & Lemmens genoemd, zonder die voorheen Hover dus. De zaken lopen voorspoedig. Op een foto in het archief van de gemeente Venlo, gedateerd 1923, poseert directie en personeel; totaal een man of 25, al weet je natuurlijk nooit helemaal zeker of er niet een paar familieleden, passanten of figuranten mee poseren. In 1926 wordt het fabrieksgebouw aan de Antoniusstraat uitgebreid en er komt een vestiging aan de Sinselveldstraat bij, voorzien van vijf elektro motoren, eveneens in Venlo.


advertentie december 1926

Het lijkt het er op dat er in die tijd al veel autobussen worden gemaakt. In verschillende advertenties worden er afbeeldingen van gebruikt. Die vele carrosserieën voor autobussen gebouwd door Kusters & Lemmens blijkt ook in 1932, als uit voorraad leverbaar zijn 21 persoons autobus carrosserieën van staal en hout voor Chevrolet, Citroën en Ford. Dat ‘uit voorraad leverbaar’ is niet bepaald een indicatie voor maatwerk. Maar een chassis is een chassis en daar valt met niet al te veel kunst, schroef- en vliegwerk wel een standaard passagiersonderkomen op te schroeven.

Er zijn blijkbaar meer klanten en potentiële clientèle in Eindhoven en omgeving te vinden. November 1935 vindt dan ook de opening plaats van een filiaal aan de Stuiverstraat 1 in Eindhoven. A. Ch. E.E. Marres uit Eindhoven en J.W.M. Lemmens uit Venlo leiden de Eindhovense vestiging. Net voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog komt er een einde aan de samenwerking tussen heren Kusters en Lemmens. Kusters gaat maart 1940 in Venlo verder als Venlosche Carrosseriefabriek W. Kusters, zijn inmiddels ex compagnon gaat in Eindhoven verder als Carrosseriefabriek J. Lemmens.

Bron: Paul Vlemmings, artikel in het Conam Bulletin, 2020/3

advertentie november 1905









In Venlo begint H. Hover in 1905 een rijtuig- en wagenmakerij aan de Sloterbeekstraat 15, toen nog Slooterbeekstraat gespeld. Wat voor rijtuigen en wagens hij maakt is onbekend, maar in 1908 meldt hij speciaal ingericht te zijn ‘voor verlakken’. Die specialisatie met het lakken van wagens en rijtuigen doet Hover vanaf 1910 ook voor automobielen. Hover is dan met zijn nering verhuisd naar nummer 25 op die Sloterbeekstraat. Hoewel verhuizing? In die tijd verandert de nummering vaak, al naar gelang er huizen bijgebouwd worden. Komt er tussen nummer 1 en 3 een huis bij, dan wordt nummer 3 gewoon nummer 5. Wordt er daarna weer iets tussen gebouwd, dan schuift de nummering bij een volgende telling gewoon mee. Misschien zit Hover dus nog gewoon op zijn oude stek, maar heeft hij er nieuwe buren bijgekregen waardoor alleen zijn huisnummer veranderd. Nog een verandering die we niet helemaal kunnen thuisbrengen, H. Hover wordt in 1911 J.H. Hover.

Een thuisbrenger is wel de behuizing. Die aan de Sloterbeekstraat wordt inmiddels wat te klein, want in dat zelfde jaar 1911 wordt het uitgebreid met werkplaatsen en een rijtuigenremise. Automobiel bezitters kunnen daarna niet alleen voor het lakken bij Hover terecht, maar ook wordt gestart met de verkoop van Goodrich autobanden (1912). De zaak krijgt nog meer vaart als Hover zijn twee hand- en voetkracht houtdraaibanken en een handkracht radmachine, voor het boren van naven en vellingen en het fraisen van ronde pennen, verkoopt. Er komen stoommachines voor in de plaats om voortaan machinaal wielen te kunnen maken. De inmiddels dus ‘stoomrijtuigfabriek’ legt zich dan naast het lakken ook toe op het bekleden van automobielen. We komen daarmee aan in het jaar 1913, het jaar waarin Hover zich ook gaat toeleggen op het bouwen van carrosserieën voor automobielen. De eerste jaren gaat het daarbij om open en dichte wagens ‘op elk chassis’ en afneembare wintertoppen voor torpedo’s. In 1920 wordt ook de bouw van carrosserieën voor vrachtauto’s gestart. Juli 1921 komt er een einde aan de carrosseriebouw van H.J. Hover. Hij verkoopt dan zijn fabriek aan Willem Kusters.

Bron: Paul Vlemmings, artikel in het Conam Bulletin, 2020/3


advertentie juni 1914

Op een steenworp afstand van het Zeeuws-Vlaamse Sluis ligt vrijwel op de grens met België het minidorpje St. Anna ter Muiden. Hier groeit Johan Frederik Bauer (1884-1951) op en wordt daar aannemer en tekenonderwijzer. De sprong van daaruit naar carrosseriebouwer is een logische. Zelf had hij op 20 september 1913 het nummerbewijs K-811 toegewezen gekregen.


Het bedrijf circa 1925

Koos Burgers werd geboren in 1901. Nadat zijn vader in 1904 overleed, hertrouwde zijn moeder hertrouwd met Bakker, van Bakker wagenbouw. Later, in 1925, nam Koos Burgers de zaak van zijn stiefvader over en hernoemde het bedrijf J.S. Burgers & Zn. Beheer. In het begin leverde Koos Burgers boerenkarren en andere landbouwvoertuigen. Langzamerhand begon Burgers met het opleveren van gesloten carrosserieën. Op 9 april 1976 werd J.S. Burgers & Zn. Beheer B.V. omgedoopt tot Burgers Carrosserie.

Douma's carrosserie en wagenfabriek van Jan Douma was gevestigd op de Oude Koemarkt te Sneek. Het bedrijf werd later voortgezet door een zoon van Jan en stond toen bekend onder de naam ‘Sneeker transport Fabriek A. Douma Wagenfabriek’.

T-Ford uit 1924. Verkocht door Ford Dealer in Sneek en opgebouwd bij Douwma.

Elenbaas uit Poortvliet is nog steeds actief als carrosseriebouwer. Zie hun website.


open laadbak op een Volvo F88, circa 1975

Brouwers uit Holwerd (Friesland) bouwde na de Tweede Wereldoorlog in ieder geval zes bussen voor NOF te Dokkum op Scania-Vabis-chassis.

Brouwer in Noordwijk bouwde voor de Tweede Wereldoorlog enkele bussen.

De firma Kars uit Tiel bouwde na de Tweede Wereldoorlog een tiental bussen.

Rondaan uit Beetgum in Friesland voorzag al in 1925 een T-Ford van een carrosserie. Later is dat ook gebeurd met deze Scania die van een eigengebouwde cabine werd voorzien.

Carrosserie- en Wagenbouw Fa. G.C. van Erk & Zoon te Amsterdam. De firma was gevestigd op de Reguliersdwarsstraat 43.
Van Erk verhuisde naar Schiphol waarna het bedrijf werd overgenomen oor DAF Amsterdam (nu Truckland).


foto d.d. 1960 (bron: Collectie Bureau Monumentenzorg / Stadsarchief Amsterdam)

Onder de naam van Spreeuwel bestond het bedrijf al vanaf 1840. De firma werd in 1882 overgenomen door de neef Andries van den Born. Ter gelegenheid van het 125-jarig jubileum in 2007 is een boek uitgegeven. De tekst van het boek valt hier te lezen (link opent in .pdf).

foto d.d. ?

P.H. Houx, stoomwagenmakerij en schrijnwerkerij te Tegelen, opgericht 1920

carrosserie op een T-Ford

Machinale Carrosseriefabriek L. de Bruyn, Meerssenerweg 69 B te Limmel-Maastricht
Waarschijnlijk opgericht in 1929. Het bedrijf bouwde voornamelijk autobuscarrosserieën, maar zelfs op lokaal niveau waren ze geen grote speler.

advertentie mei 1948

Een interview begin 2017 afgenomen door Fons Alkemade
In 2016 meldden zich bij de Conam per mail de heren Wim en Kees Christiaanse. Zij hadden oude documentatie gevonden van het bedrijf van hun vader, carrosseriefabriek Christiaanse te Haarlem. Begin 2017 heeft Fons Alkemade de heren opgezocht voor een interview en om de documenten te bekijken.

De geschiedenis van carrosseriebedrijf Christiaanse

Aan beide kanten van de familie zaten wagenmakers: de familie Vosse uit Heemstede en de familie Christiaanse uit Noordwijk. Kees: “Mijn vader [A.J. Christiaanse, geboren in 1898] is op 18-jarige leeftijd vertrokken naar Brussel want hij had wel in de gaten dat de wagenmakerij geen toekomst had. Hij ging daar werken bij een carrosseriefabriek. Daarvandaan is hij terug gekomen en toen heeft hij volgens mij nog een tijdje bij Spyker gewerkt in Amsterdam en ook bij carrosseriebouwer Schutter en Van Bakel. En daarna is hij voor zichzelf begonnen in de Lange Herenstraat in Haarlem. Dat heeft hij gedaan tot 1940.” Een broer van A.J. Christiaanse, Henk, was trouwens voor de oorlog nog steeds wagenmaker in Noordwijk: hij bouwde nog een enkele boerenwagen, maar repareerde bijvoorbeeld ook kruiwagens.

advertentie januari 1930

Jan de Vries carrosserie en wagenbouw was vanaf begin jaren twintig tot ongeveer 1955 gevestigd aan de Marconistraat 1 te Amersfoort.

Fa. J. en A. Mostard, Carrosserie & Wagenbouw, Dieteren 4, Susteren

Het bedrijf Mostard werd 1890 opgericht door Hendricus Mostard. In 1903 begon hij een radmakerij waar onder andere wielen, kruiwagens en landbouwwagens werden gemaakt. In 1937 werd het bedrijf voortgezet door zijn twee zoons Jan en Albert, onder de naam Firma J. en A. Mostard aannemers- en carrosseriebedrijf.

Kort na de Tweede Wereldoorlog werd in 1947 de eerste carrosserie gebouwd en afgeleverd, spoedig gevolgd door grotere opdrachten waaronder autobussen. Mostard bouwde in de jaren vijftig een twintigtal buscarrosserieën voor vrijwel uitsluitend Limburgse klanten onder andere op Kromhoutchassis. Slechts drie daarvan kwamen buiten Limburg terecht, die voor EMA te Valkenswaard werden gebouwd.

In 1953 werd het bedrijf gesplitst in een aannemersbedrijf en een carrosseriebedrijf. Deze laatste kwam onder leiding van Albert Mostard. In 1956 en de jaren er na kreeg Mostard landelijke bekendheid door de serieproductie van Yvonne Caravans. Hiervan werden er enkele duizenden geproduceerd. Later werd de caravanafdeling een zelfstandige vestiging in Susteren, met de naam Mostard Recreatie B.V.

Bron: Mostard Yvonne register


buscarrosserie op een DAF 1958
bron foto: Transport History

P. Jorritsma in Purmerend was begonnen als wagenmaker, maar werd al vroeg dealer voor Chevrolet. In de jaren twintig werden garagebedrijf en wagenmakerij uitgebreid met carrosseriewerkzaamheden.

advertentie mei 1926

Fa. Jongman's Carrosseriefabriek, Geversstraat 17-23 te Oegstgeest

Jongman is voornamelijk bekend geworden met carrosserieën op buschassis.


Buscarrosserie op een Guy Vixen met kenteken NB-56-18, circa 1949

Ligthart is anno 2018 onder andere fabrikant van: aanhangwagens, opleggers, autotransporters, bergingsvoertuigen, tankwagens, containers, mobiele faciliteiten en constructiewerken.

advertentie datum onbekend

Firma J.J. de Groot, Carrosserie en Wagenbouw, Oude Varkenmarkt 13, Leiden

In 1898 verhuisde Johan Jacob de Groot van Den Haag naar Leiden, waar hij werk vond in de rijtuigfabriek van G. Buitendijk achter de Stationsweg. In 1905 begon hij voor zichzelf als wagenmaker in een soort stal op de Oude Singel, hoek Koolstraat.

Nadat in 1913 de huur werd opgezegd kocht De Groot een pand aan de Oude Varkenmarkt nummer 13. Dit pand werd verbouwd tot werkplaats. In de zaak werkten vader Johan Jacob de Groot, zijn zoons Arnoldus George en Johan Jacob Nicolaas (geboren 5 december 1900, vandaar de naam Nicolaas) en een knecht Johan Tegelaar. Vader de Groot overleed op 17 mei 1922 op 57-jarige leeftijd, waarna de zaak werd voortgezet door de beide zoons en de knecht. Moeder Johanna Hendrika de Groot kreeg de zakelijke leiding.

Tijdens de crisis in de jaren dertig gingen de zaken slecht en moest de knecht worden ontslagen. In die periode werd ook begonnen met de verhuur van handkarren.

Moeder de Groot overleed tidens de hongerwinter van 1944. Arnoldus George de Groot stapte in 1951 wegens ziekte uit de zaak, waarna Johan Jacob Nicolaas het bedrijf alleen voorzette. Dit deed hij tot op hoge leeftijd.

Het pand waarin het bedrijf van De Groot was gevestigd bestaat nog steeds en is een toeristische trekpleister in Leiden.

briefhoofd uit 1934

De N.V. Carrosseriefabriek "Hoogeveen" werd in 1952 overgenomen door de N.V. Motorkracht (waarmee al een belangengemeenschap bestond). De N.V. Motorkracht moderniseerde en breidde de oude fabriek uit om er Magirus-Deutz trucks te assembleren.


Magirus-Stadsbus type O 6500 bij de fabriek in juni 1953













Hieronder een foto uit 1954 met rechts de oude fabriek
 

Lijkwagen op een Cadillac, bouwjaar 1928

Carrosseriebouw Vaalburg is al heel lang werkzaam in de koetswerkbouw. Het bedrijf heeft onder andere de carrosserie van de Witkar gemaakt.
Lees hier meer over hun geschiedenis.

Kern & Koning, Rijtuig- en wagenmakerij, Kerkstraat 283 te Amsterdam

Kern was in 1901 rijtuigmaker in Amsterdam. Als Kern & Koning heeft de firma in elk geval bestaan van 1912 tot 1931.

Veel rijtuigen en sleden werden geïmporteerd uit Amerika. Deze waren compleet gebouwd, maar zonder enige afwerking. Bekend is dat kleine rijtuigen gedemonteerd als bouwpakket in een houten kist naar Europa werden verscheept. Om ruimte en vrachtkosten te besparen werden alleen de meest noodzakelijke onderdelen in de kist verpakt. Smeedijzeren delen werden bijvoorbeeld niet meegeleverd. Deze konden immers eenvoudig in het land van toekomstig gebruik gemaakt worden. Net als vele andere rijtuig- en wagenmakers zette Kern & Koning het voertuig in elkaar en voorzag het van smeedwerk. Daarna werd het rijtuig of slee geschilderd en gestoffeerd. Er kwamen lampen op en eventueel werd er een eigen naamsvermelding op aanbracht.
Bron: Stolk Balkbrug

The Willems, Carrosserie en Wagenbouw, Leeuwen


The Willems voorzag de Maas en Waalse melkhandelaren van hun specifieke ventwagentjes (paardentractie). Hij bouwde boerenwagens en van tijd tot tijd een enkele vrachtwagen of oplegger.
Echter het meest bijzondere wat hij ooit gebouwd heeft is de ventwagen voor bakkerij Derks in Overasselt. Voor bakker Derks bouwde hij een ventwagen in de vorm van een frontstuur cabine enigszins lijkend op de toen zeer moderne DAF. Ook hier ging het weer om paardentractie en let op de gleuf onder de voorruit voor het doorvoeren van de leidsels. Bakker Derks moet er letterlijk en figuurlijk warmpjes bij gezeten hebben.

Carrosseriefabriek van Riek, Vosselaan 24d, Hillegom


De familie van Riek wordt zijdelings besproken in het blad 'Ons Bloemendaal' van januari 2006 in een artikel van Wim Post. Daaruit blijkt dat deze familie al vanaf de 18e eeuw in deze streek bekend staat als wagenmakers. Al rond 1916 maakt Van Riet opbouwen voor T-Fords die zij als kaal onderstel krijgen aangeleverd. Het bedrijf gaat daar nog jaren mee verder, maar is ook een machinefabriek voor zeer specialistische apparatuur voor de bollenkweek.

Carrosseriefabriek v. Bruggen & Gerritsen, Vlijtstraat 23, Arnhem


Opbouw op een Ford BB uit 1934

Een Maxwell van 1920 met een door Lem aangepaste carrosserie

advertentie d.d. ?

advertentie maart 1954

 

advertentie juli 1947

Over het carrosseriebedrijf van T.A. (Theodorus) Benning is weinig bekend. Hij krijgt in 1939 een vergunning voor de bouw van een carrosseriefabriek met drie bovenwoningen aan de Wouwsestraatweg, maar het is niet duidelijk wat hij daar produceert.

Bron: Bergen op Stoom, productiebedrijven in de gemeente Bergen op Zoom van 1800 tot 1950, eindredactie Willem Heijbroek, uitgave Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Zoom, 2009

Midden jaren dertig is het carrosseriebedrijf van Cor de Groot gevestigd in de Lindenlaan 16 te Bergen op Zoom.

 

foto links: Chevrolet bestelwagen gebouwd door De Groot in 1935 voor brouwerij de Halve Maan. Dee Chevrolet heeft tot 1965 dienst gedaan (foto collectie a. van den Eijnden).

Een bedrijf dat zich zijdelings met carrosseriebouw heeft bezig gehouden, is modelmakerij Hazen, die omstreeks 1929 is gevestigd aan de Zuidsingel 19-20. Hazen heeft ook een fabriek voor houten riemschijven, merk Avia, en een carrosseriebouw onder de naam Avia voorheen Gebrs. Hazen.

Het is opmerkelijk dat de krant in de jaren tussen 1929 regelmatig bericht over het carrosseriebedrijf, maar dat geen van de latere eigenaren of nazaten zich iets kan herinneren. Ook in een herdenkingsbrochure van Hazen uit 1956 wordt met geen woord over carrosseriebouw gerept.

Bron: Bergen op Stoom, productiebedrijven in de gemeente Bergen op Zoom van 1800 tot 1950, eindredactie Willem Heijbroek, uitgave Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Zoom, 2009

Daniël Touw, geboren te Roosendaal in 1899 als zoon van een smid, start op 1 september 1928 een kachelmakerij en autoplaatwerkerij aan de Lindebaan 14-16. Het bedrijf maakt vooral plattebuiskachels. Soms komt er een klant voor reparatie van plaatschade aan zijn auto. Dat verandert echter snel als de automarkt vanaf het einde van de jaren twintig explosief begint te groeien. Spoedig ontwikkelt het bedrijf van Touw zich tot een schadeherstelbedrijf met klanten uit de hele regio. Daarnaast neemt de vraag naar vrachtwagens met gesloten en open laadbakken toe. Kooplieden die eerst nog met paard en wagen met hun handelswaar langs de deur trekken, schakelen vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw over op bestelwagens. In die tijd neemt ook het vervoer van groepen dagjesmensen snel toe en ontstaat er vraag naar op maat gebouwde bussen, voorzien van fraaie belettering en bekleding. Touw start in 1940 met zijn auto-beklederij en voegt zeven jaar later carrosseriebouw toe aan zijn bedrijfsactiviteiten; de kachelmakerij is dan al opgedoekt. De handelsnaam wordt gewijzigd in Carrosseriefabriek D. Touw.

Carrosseriebedrijf Willem Smit wordt in 1923 gevestigd aan het Stationsplein en de Oude Stationstraat. Smit zet zijn bedrijf om in de vennootschap W. Smit en Co. en deze blijkt in 1926 te zijn gevestigd aan het Stationsplein 15. Deze vennootschap is vermoedelijk opgericht op 27 februari 1926, maar een oprichtingsdatum februari 1924 wordt ook vermeld. De vennoten van dit bedrijf zijn W.S. Smit en B. Vlaming.

W.S. Smit adverteert in 1914 nog als bouwkundige in dagblad De Zoom en beveelt zich aan voor het maken van bestekken, tekeningen en begrotingen. Het maken van tekeningen voor auto's zal hem dus niet vreemd zijn geweest.

 

lijkwagen, circa 1930

 

Vanaf 1927 zet Smit de zaak voort onder de naam NV Carrosseriefabriek v/h Willem Smit. B. Vlaming vraagt in 1928 toestemming voor de uitbreiding van de carrosseriefabriek aan het Stationsplein 157. Smit en Vlaming hebben in de loop van de tijd nog een nevenvestiging opgericht. Aan de Koepeldwarsstraat 7 wordt in 1929 de NV Bergen op Zoomsche Carrosseriefabriek gevestigd. Doel is het bouwen en repareren van en handel in carrosserieën en automobielen, aan het Stationsplein 15, hetzelfde adres als het bedrijf van W. Smit. Lang heeft deze nevenvestiging niet bestaan, want in september 1931 wordt de NV Bergen op Zoomsche Carrosseriefabriek opgeheven, vermoedelijk ten gevolge van de economische crisis.

Bron: Bergen op Stoom, productiebedrijven in de gemeente Bergen op Zoom van 1800 tot 1950, eindredactie Willem Heijbroek, uitgave Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Zoom, 2009

De eerste carrosseriefabriek in Bergen op Zoom is van de Bergse wagenmaker Antonius Demmers. Hij richt in 1897 een rijtuigmakerij op aan de Wassenaarstraat 44 en breidt deze later uit met een carrosseriebedrijf. Het bedrijf wordt opgeheven op 1 juli 1929. Zijn zoon Johannes Marinus Demmers neemt de zaak van zijn vader over, waarbij het vestigingsadres wordt gewijzigd in Wassenaarstraat 42. Erg lang voert Johannes Demmers hier zijn vak niet uit, want drie jaar later is het carrosseriebedrijf in staat van faillissement en opheffing volgt. Waarschijnlijk ligt de oorzaak van de sluiting bij de economische recessie van dat moment.

Bron: Bergen op Stoom, productiebedrijven in de gemeente Bergen op Zoom van 1800 tot 1950, eindredactie Willem Heijbroek, uitgave Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Zoom, 2009

 

advertentie uit Het huis, oud & nieuw; Maandelijksch prentenboek gewijd aan huis-inrichting, bouw en sierkunst, jrg 4, 1906.

Waarschijnlijk hebben zij de carrosserie gebouwd voor de Peugeot met rijksnummer 67 van J.A. Stoop.

Buiten deze advertentie is er niets te vinden over carrosseriebouw of autofabricage. In latere advertenties in verschillende kranten noemt de firma zich uitsluitend rijtuigfabriek.

(bron foto: Gronings Archief)