Rijtuig- en wagenmakerij B. Hainje te Heerenveen
In 1905 werkte Bartele Hainje als knechtje bij een scheepswerf annex wagenmakerij te Heerenveen. In 1907 emigreerde de eigenaar naar Amerika en deed het bedrijf over aan zijn knecht, zodat op 11 november 1907 de nog jeugdige Bartele de gelukkige bezitter werd van een eigen bedrijf met een waarde aan opstallen en inventaris van nog geen tweeduizend gulden en een bedrijfskapitaal van ruim honderd gulden.
Er werden kruiwagens, karren, sleperswagens en wat dies meer zij gebouwd en gedurende de eerste wereldoorlog werd het allereerste contact met het personenvervoer gelegd, doordat Hainje zich ging toeleggen op het onderhouden en opknappen van de vigilantes van de boeren in de omtrek. Ook werden dergelijke wagens in gebruikte staat gekocht, opgeknapt en weer verkocht, waarbij reeds toen de service om de hoek kwam kijken. Bartele Hainje fietste b.v. in die tijd twee maal twintig kilometers, om een door hem geleverde wagen te smeren, waarvoor dan de enorme vergoeding van 2,50 gulden gebeurd werd.
Carrosseriebouwers (beschrijvingen)
M.L. Hermans & Co, Fluwelen Burgwal 13-17, 's Gravenhage. fabrikanten van rijtuigen en auto-carrosserieën. Hofleveranciers.
Deze oorspronkelijke calèche bouwer werd opgericht in 1841 door Mattheus Leonard Hermans (1812-1876). Aanvankelijk gestart met 6 personeelsleden, telde 10 jaar later 21 man, in 1860 69 en in 1870 155 personeelsleden. In 1878 werd met 2 rijtuigen ingezonden naar de Wereldtentoonstelling in Parijs.
Door invoering van stoomwerktuigen liep dit aantal werknemers terug in 1904 naar ruim 60. In oorsprong gevestigd aan de Korte Poten en daarna verhuisd naar de Fluwelen Burgwal 13-15 waar het bedrijf voor het laatst voorkomt in de adresboekjes van 1926/1927.
Na het overlijden van de oprichter M.L. Hermans in 1876 werd het bedrijf voorgezeten door Johannes Wilhelmus Paesie (1843-1911) die op 14 jarige leeftijd was begonnen als leerjongen samen met Andries Jacob Haaxman (1817-1893). In 1865 werd de firma in voormalige Nederlands Indie vertegenwoordigd door J. Arntzen in Batavia, en op 12 april 1873 vervangen door J.A. Ceulen in Probolingo en leverde Hermans & Co rijtuigen aan diverse Javaanse vorsten, ook het Koninklijk huis was een niet onbelangrijke klant voor de hofrijtuigen en was men rond 1900 begonnen als carrosseriebouwer.
Bronnen:
Staatsiekoets voor een Javaansch vorst uit de rijtuigfabriek van Hermans & Co. te 's-Gravenhage In: Nederlandsch Magazijn. - Amsterdam. - 1859; p. 268-269: ill.
Beschouwing over de grote bedrijvigheid bij de rijtuigenfabriek van Hermans & Comp. In: Haagsche Courant. - 's-Gravenhage. - 11 mrt. 1865; p. 2 J. Gram;
De Rijtuigfabriek van L. Hermans & Co 's-Gravenhage in onzen tijd: met 80 ill. en 3 photo-chromo-drukken naar Apol [etc.] In: 's-Gravenhage in onzen tijd
Haagsche Schetsen. - Amsterdam. - 1893; p. 92-94. J.de Loos-Haaxman, een huis aan de Fluwelen Burgwal, Die Haghe jaarboekje (1958) p.98-100. (Die Haghe, uitgave van de geschiedkundige vereniging Die Haghe).
Met dank aan Peter van Dam
Meer lezen over het rijtuigverleden van Hermans? Zie de website van Hippomobielerfgoed.nl.
Deze Delahaye, ingevoerd in 1898, was voorzien van een Hermans carrosserie en werd datzelfde jaar afgeleverd aan Baronesse van Brienen de Groot Lindt. Het aanwezige Rijksnummer behoorde toe aan de importeur P.H. Adrian.
Kopie van een offerte aan autohandelaar B.A. Jansen te 's Hertogenbosch voor de levering van diverse carrosserieën en kappen, december 1911
Eerste Friesche Carrosseriefabriek H.J. Yntema, Workum
Obe IJntema (1852-1923) werkte als meesterknecht in de wagenmakerij van Andries Deinum in Workum. De twee konden goed met elkaar opschieten, zodanig dat Obe in 1876 de zaak overnam. De oude wagenmakerij groeide uit tot rijtuigenmakerij en later tot de fabricage van carrosserieën voor automobielen.
Meer lezen over het rijtuigverleden van Yntema? Zie de website van Hippomobielerfgoed.nl.
In 1826 richtte Paul van Vlissingen, die ook al directeur was van de Amsterdamse Stoomboot Maatschappij, een reparatie inrichting voor stoommachines op in Amsterdam-Oostenburg. Het volgend jaar moest de zaak al uitbreiden en kwam Abraham Dudok erbij en werd een voormalige rokerij van de V.O.C. gehuurd. Het bedrijf heette vanaf dat moment Fabriek van Stoom en Andere Werktuigen. Het bedrijf bouwde stoommachines voor schepen en fabrieken en later ook stoomlocomotieven. De productie breide zich uit tot allerhande rollend materieel en ook bruggen.
In 1925 werd er zelfs een prototype helikopter gebouwd door Albert Gillis von Baumhauer. Helaas is dit veel belovende project nooit doorgezet. Het telegramadres Werkspoor werd in 1929 ook de nieuwe firmanaam.
In 1930 werd er op verzoek van Albert Plesman (die niet geheel afhankelijk van Fokker wilde zijn) een vrachtvliegtuig gebouwd, ook werden voor Fokker een aantal metalen rompen voor vliegboten gebouwd. De vliegtuigbouw zette echter niet door binnen het bedrijf.
Vanaf eind jaren twintig tot 1962 werden er ook autobuscarrosserieën bij Werkspoor gebouwd. In 1954 fuseerde het bedrijf met Stork en ging als Stork-Werkspoor verder, de naam Werkspoor is nu echter uit de concernnaam verdwenen en we komen de naam alleen nog tegen bij het Werkspoormuseum.
Tekst: Ed Beekman
advertentie oktober 1927
N.V. Carrosseriefabriek Vitters Schiedam
In augustus 1914 (na de mobilisatie) bouwde Vitters in zes dagen tijd 210 auto's om tot vrachtauto's voor het leger. De carrosserieën bleven bewaard in een grote, afgesloten loods om na de mobilisatie weer te kunnen worden gebruikt. Normaal maakte de fabriek drie wagens per week met een personeelsbestand van 70 mensen., maar voor deze klus werd gewerkt met 125 man. Op dat moment had het bedrijf nog grote bestellingen lopen voor leveringen aan onder meer Afrika, Indië en Zuid-Amerika, maar waaraan door het uitbreken van de oorlog niet meer aan voldaan kon worden.
De omgebouwde vrachtauto's voor het leger; hieronder de binnenplaats van de fabriek in 1914.
Advertentie circa begin jaren vijftig
Gosse Visser maakte rijtuigen, hooiwagens, handkarren en kruiwagens. In 1910 zette zijn zoon, Gerben Visser, de zaak voort. Onder de naam ‘Visser Wagenmakerij’ richtte het bedrijf zich voornamelijk op de productie van koetsen en sjezen.
De naam werd later gewijzigd in ‘Visser Leeuwarden’. Toen het gemotoriseerd vervoer in Nederland toenam groeide Visser uit tot een bouwer van carrosserieën voor autobussen, verhuiswagens, vrachtwagens, bestelbussen en lijkwagens.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de zaak overgenomen door de zonen van Gerben Visser. Zij specialiseerden zich in ambulances en brancardsystemen. Daarnaast werden ook schooltandartsbussen en röntgenwagens gebouwd.
Visser Leeuwarden in inmiddels overgenomen door Ziegler, die nog steeds ambulances bouwt.
Bronnen:
Website Visser Leeuwarden
Artikel in de Telegraaf, d.d. 25 november 2022
Veth, rijtuigbouwer sinds 1840, was één van de eerste in Nederland die in 1895 overschakelde op carrosseriebouw voor auto’s.
De eerste Veth carrosserie op een motorvoertuig.
Carrosserie Akkermans in Oud Gastel is opgericht in 1811 en mag zich dan ook het oudste carrosseriebedrijf van Nederland noemen. Deze solide onderneming heeft vroeger een belangrijke rol gespeeld in de landbouwmechanisatie, later werd de carrosseriebouw ter hand genomen.
Van Rijtuig en Wagenmakerij G.J. van Koppen uit de Kerklaan 28 in Rijswijk is niet zo heel veel bekend maar wel deze hele fraaie foto uit hun beginperiode waarin duidelijk de roots van deze carrosseriebouwer naar voren komen. (foto coll. Hans Waldeck)