HET KONIJN VERDWIJNT UIT BEELD
Tijdens een rit over de snelweg in de zomer van 2017 viel het mij direct op dat de praatpalen langs de weg gesluierd waren. Toch kon je de oren van het ‘Konijn’, de bijnaam van het huidige model, nog goed zien. De volgende dag zag ik ze weer en heb ik een aantal foto’s onderweg geschoten. Die herinneringen kunnen ze me niet ontnemen... Ik heb inmiddels begrepen dat deze prachtige palen niet meer in gebruik zijn en uit het straatbeeld zullen verdwijnen.
Pensioen
De ons zo vertrouwde praatpaal moet na 57 jaar trouwe dienst als ‘chatpaal’ met pensioen. Voortaan moeten automobilisten met pech zelf met hun mobiel om hulp bellen. Iedereen beschikt immers een mobiel, zo is het idee.
Naar het schijnt zijn er al diverse plannen voor (een deel van) de praatpalen in ons land. Telefonische navraag bij Ecoleon (een organisatie die werkt aan ‘verduurzaming van de Nederlandse buitenruimte’) heeft mij het volgende geleerd:
1) Vanaf zaterdag 1 juli zullen de praatpalen nog niet volledig verdwijnen maar worden ze alleen buiten werking gesteld. Geïnteresseerden konden zich tot begin juli melden voor het verwerven van een van de palen via Ecoleon. In elk geval zullen 500 van de 3300 exemplaren die nog in Nederland staan verkocht worden en deze kosten 299 euro. Maar op internet heb ik al palen te koop zien staan voor veel hogere bedragen.
2) Een ander deel van de praatpalen zullen als schenking overgedragen worden aan musea zoals het DAF-museum in Eindhoven.
3) Sommige praatpalen komen voor een tweede leven in aanmerking en dus zal het Konijn niet geheel uit het straatbeeld verdwijnen. Een aantal wordt omgebouwd tot laadpaal voor elektrische auto’s en fietsen en daarnaast zal een aantal als openbare watertap gaan functioneren.
Iemand die veel over de praatpaal weet is de verenigingshistoricus van de ANWB, Hans Buiter. De ANWB was de organisatie die dit communicatiesysteem ooit bedacht. Hans heeft in diverse media verteld dat de meeste meldingen die bij de ANWB binnenkwamen via de praatpaal, gingen over pech onderweg: een lege accu of een lekke band. “Maar er waren ook automobilisten, vooral in de jaren zestig, die belden om te zeggen dat er vee op de weg liep.” En wat te denken van de meldingen over een neergestort F16-vliegtuig? Maar de mooiste meldingen waren zonder twijfel die van langs de snelweg achtergelaten vrouwelijke passagiers. “Die waren om wat voor reden dan ook uitgestapt en vervolgens door hun man vergeten.”
Geschiedenis
Vóór de Tweede Wereldoorlog en vlak erna waren er nog geen praatpalen. Gezien het wegenstelsel werd er voorbamelijk gepatrouilleerd op doorgaande wegen, want er waren nog niet zoveel snelwegen. Vanaf november 1954 kon je bij de ANWB een geel, reflecterend vaantje met daarop in het zwart de letters SOS kopen. Als je dan met pech langs de weg kwam te staan, kon je dat vlaggetje aan de linkerzijde aan het raam bevestigen zodat patrouillerende Wegenwachters konden zien dat je hulp nodig had.
ANWB-leden konden ook bellen naar de Wegenwacht vanaf vaste adressen zoals bij cafés of bij particulieren die op de gevel naast de deur een kunststof bord hadden hangen waarop stond dat daar een telefonische hulppost aanwezig was.
Hans Buiter heeft in de media verteld dat de eerste praatpaal al in 1955 geplaatst werd op de Afsluitdijk: daar kon je niet even naar een café of boerderij lopen en om hulp vragen. De praatpaal was toen nog een telefoonpaal die te vergelijken was met de toen in gebruik zijnde telefooncellen waarin een noodnummer gedraaid kon worden. Deze telefoonpalen werden op de Afsluitdijk om de vijf kilometer geplaatst
Op een donderdag 28 april 1960 opende de minister van Verkeer en Waterstaat, drs. H.A. Korthals, het eerste ANWB-Wegenwachtstation in Delft bij de Pauwmolen. Van hieruit konden naar behoefte andere instanties binnen een mum van tijd op de hoogte gesteld: politie, artsen, ambulances, brandweer en geestelijke bijstand.
Daarnaast werden in 1960 tien felgele Duitse praatpalen door de P.T.T. langs de Rijksweg 13 tussen Den Haag en Rotterdam geplaatst. In zo’n praatpaal zat een beschermingsklep die opgelicht moest worden waarna er direct telefonisch verbinding werd gemaakt met de verkeerswacht in het Wegenwachtstation.
Maar direct na het plaatsen van de palen kwam men voor een probleem te staan. Geluidstechnisch ging het bij een praatpaal nu eenmaal wat anders dan bij de klassieke telefoon. Gelukkig was de Verbindingsdienst van de Koninklijke Landmacht de ANWB te hulp geschoten. Deze dienst stelde tijdelijk mobilofoonapparatuur ter beschikking zodat allerlei radiotechnische problemen verholpen konden worden.
In 1966 werd een nieuw model praatpaal geplaatst op de Oosterscheldebrug. Deze kreeg al spoedig de bijnaam Kletskop. In 1967 besloot het Rijk een landelijk netwerk van praatpalen te financieren en Philips mocht hiervoor een ontwerp aandragen. Het werd een paal met één drukknop waarmee men contact kon maken met het dichtstbijzijnde Wegenwachtstation. De paal had twee naar vorenstaande ‘oren’ met luidsprekers erin. In 1970 plaatste Rijkswaterstaat 1500 van deze palen langs het, nog in wording zijnde, autosnelwegennet. De Kletskop is dus verder niet op grote schaal ingezet maar in december 1974 werd dit model wel verkocht aan Hongarije en Kroatië.
De laatste generatie praatpaal werd in 1994 geboren en staat nog altijd -uitgeschakeld- langs de snelwegen. Dit is een zuil met twee oorschelpen om het geluid te versterken. Het apparaat bevat geen elektronica en de onderdelen zijn waterdicht naast de microfoon geplaatst. Deze paal is hoger dan de voorgangers, waardoor de paal goed zichtbaar was en gemakkelijk te gebruiken. De paal kreeg vanwege zijn uiterlijk de naam ‘Het Konijn’; hij was overigens het afstudeerontwerp van Chrétien Gerrits.
In 2010 werd de praatpaal door de ANWB voor het eerst (en het laatst?) ingezet als ChatRoulette, op stranden en festivals. De ANWB wilde zo meer jongeren bekend maken met haar werk. “Je krijgt willekeurig iemand in beeld waarmee je één minuut kunt chatten, voordat je automatisch wordt verbonden met iemand anders. Wanneer het gesprek je niet bevalt, kun je met één druk op de knop het gesprek beëindigen en doorgaan naar de volgende Kletspaal.”
Door de opkomst van de mobiele telefoon wordt de praatpaal steeds minder gebruikt. In 2011 werden er nog maar 50.000 oproepen gedaan via de praatpalen. De minister van Infrastructuur en Milieu, mevrouw Schultz van Haegen, informeerde in oktober 2014 de Tweede Kamer per brief over de toekomst van de praatpaal. De ANWB en Rijkswaterstaat waren inmiddels met haar van mening dat de praatpaal in de toekomst overbodig wordt.
2017
Dit jaar is dus het laatste dienstjaar geweest van de praatpaal en moeten we voorgoed afscheid van hem nemen. Het verdwijnen van de praatpaal is zeer spijtig voor telefoonloze autorijders die pech onderweg krijgen.
Vanaf 1 juli 2017 is er alleen nog een ‘digitale praatpaal’, een app van de ANWB Wegenwacht. Met deze app (al meer dan een miljoen keer gedownload) kom je direct en gemakkelijk in contact met de Wegenwacht. Na het bepalen van je locatie weten ze precies waar je geholpen moet worden.
De praatpaal elders in Europa
De praatpaal heeft in diverse Europese landen jarenlang dienstgedaan en hij zal in een aantal daarvan voorlopig blijven staan.
België:
België heeft op 23 januari 2017 een netwerk van 1.350 praatpalen in Vlaanderen buiten gebruik gesteld. In 2000 waren er in Vlaanderen jaarlijks nog 27.000 oproepen, in 2010 nog maar 5.000 en in 2014 zelfs nog maar 3.172 oproepen. Dat zijn gemiddeld twee oproepen per praatpaal per jaar.
Denemarken:
Het netwerk in Denemarken met 1.300 praatpalen is inmiddels ook buiten gebruik gesteld. Ook daar stonden om de twee kilometer praatpalen langs autosnelwegen. In 2016 werd nog maar 98 keer gebruik gemaakt van de praatpaal…
Duitsland:
In Duitsland wordt onderscheid gemaakt tussen de praatpalen langs de Autobahn en langs andere wegen. De praatpalen langs secundaire wegen waren grotendeels in het beheer van de Björn Steiger-stichting. Eind 2011 is dit systeem grotendeels buiten gebruik gesteld vanwege het geringe gebruik. Dat geldt niet voor Baden-Württemberg, waar in januari 2016 nog 1.680 noodtelefoons langs de wegen in gebruik waren. Langs de Autobahn zijn nog circa 16.000 praatpalen in gebruik.
Frankrijk:
Dit land heeft op het volledige systeem van ‘autoroutes’ een netwerk van praatpalen geïnstalleerd (‘poste d’appel d’urgence’). Ook hier werden ze elke twee kilometer langs de autosnelweg geplaatst. Vanaf 2006 wordt het systeem geleidelijk buiten gebruik gesteld. Langs de nationale routes wordt het systeem sinds 2014 niet meer onderhouden en worden steeds meer praatpalen buiten gebruik gesteld wegens gebrek aan onderhoud of vandalisme. In 2015 werd het onderhoudscontract beëindigd en werd een groot aantal praatpalen buiten gebruik gesteld. Toch waren dat jaar van de 547 praatpalen in Bretagne nog meer dan de helft in gebruik.
Spanje:
In Spanje werden vanaf 1984 praatpalen geplaatst langs de wegen. Langs ‘autopistas’ en ‘autovías’ werden ze om de twee kilometer geplaatst. In totaal werden zo’n 7.000 praatpalen langs de autosnelwegen in Spanje geplaatst, maar na 2007 werden 1.500 stuks buiten gebruik gesteld. In 2010 werd besloten het hele systeem buiten gebruik te stellen en te verwijderen.
Zweden:
In Zweden is nooit gebruik gemaakt van noodtelefoons. In het zuiden zijn ooit praatpalen langs de autosnelweg geplaatst. Dat was echter van korte duur en inmiddels zijn ze verwijderd.
Verenigde Staten:
In de jaren zeventig van de 20e eeuw werd in het zuiden van Californië een netwerk van noodtelefoons -Callbox genaamd- langs de freeways geplaatst, om de 400 meter. Het systeem was één van de meest fijnmazige toepassingen van praatpalen in de wereld. Ze zijn overigens niet in alle regio’s van Californië geplaatst: 29 van de 58 counties hadden callboxes. Ook hier nam het gebruik van de palen na 2000 sterk af. In Florida zijn alle praatpalen in 2014 verwijderd.
En elders op de wereld?
Zullen onze inmiddels ‘gesluierde’ Konijnen naar de Filistijnen gaan om vervolgens aldaar ontsluierd en opnieuw gebruikt te worden?
Margaretha Werinussa (tekst) - Hans van Hoof (beeld)
Bronnen:
De Autokampioen (ANWB), 1955, 1960, 1966, 1974
Fotoarchief ANWB
Fotoarchief Rijkswaterstaat
Hans Kloos (aanvulling d.d. 22 februari 2018)
Dit artikel is eerder gepubliceerd in het NCAD Magazine van oktober 2017