Garage Fongers Hereweg 114 (later 122) Groningen
door John Mulder
Over de fietsfabriek van Fongers is veel geschreven. Aan het eind van de negentiende eeuw hebben de Fongers-fietsen al een voortreffelijke reputatie en die reputatie groeit verder door de vele beroemde klanten. Koningin Wilhelmina, Juliana en Beatrix rijden Fongers en Edsel Ford koopt in 1929 bij zijn bezoek aan Groningen vier Fongers-fietsen. Veel minder bekend is dat Fongers zo rond 1910 ook kansen op de automarkt ziet. Bij de fietsfabriek werken op dat moment al een paar honderd mensen.
Garage Fongers
Schuin tegenover de fietsfabriek aan de Hereweg in Groningen gaat zo rond 1912/1913 Garage Fongers van start. De eerste plannen voor een garagebedrijf dateren al uit 1910 en de keuze voor de architect - Johan Melchior van der Meij, die later beroemd zou worden als pionier van de Amsterdamse school - is blijkbaar al snel gemaakt. Van der Meij wint in 1911 bij Austin in Londen informatie in over de gebruikte materialen voor een tegelvloer. In juni 1911 neemt Van der Meij zelf ook polshoogte in Engeland. In september 1911 maakt hij enkele schetsen voor Fongers en in augustus 1912 volgen de uitgewerkte plannen. Van der Meij ontwerpt niet alleen het gebouw, maar ook de glas-in-loodramen, het meubilair, de lampen, de beplanting, een klok, het hekwerk en diverse opschriften.
Telkens wanneer de omstandigheden gunstig zijn, wordt de fietsfabriek uitgebreid en de aankoop van nieuw terrein noodzakelijk. De uitbreiding vindt plaats door het aantal 'sheds' (met de bekende zaagtanddaken) van elk 6 meter breed en 60 meter diep te vermeerderen. In 1919 wordt in een nijverheidsuitgave over Fongers geschreven: "Met inbegrip van de aan de overzijde van de Heereweg gelegen automobielenzaak, waarin de Vennootschap handel drijft in automobielen, is het bebouwde grondoppervlak thans ruim 9.000 vierkante meter groot. De zaak bezit thans ongeveer 20 hectaren terrein, zoodat er voor verdere uitbreidingen geen gebrek aan ruimte te vreezen is."
Los van de fietsen
Garage Fongers is niet alleen een garagebedrijf, maar onder andere ook importeur van de Amerikaanse merken RCH en Lexington en het Franse merk Vermorel. In het bedrijf is ook een bedrijfswoning en groothandel gevestigd. Er worden auto's en motorfietsen verkocht en in de jaren dertig heeft Fongers een kraanwagen, waarmee diverse keren verongelukte auto's uit de regio worden weggesleept. Tijdens de oorlogsjaren monteert Garage Fongers turfgasgeneratoren op gemeentebussen. In de jaren vijftig is er - naast de afdeling personenwagens, die veel Volvo's verkoopt - ook een afdeling bedrijfswagens (Volvo). In 1958 wordt de garage losgekoppeld van de rijwielfabriek en op 18 januari 1960 richt 'NV de Groninger Rijwielenfabriek A. Fongers' voor het autobedrijf een nieuwe vennootschap op als zelfstandige onderneming: Garage Fongers NV. In 1964 verdwijnt de boekhouder van Garage Fongers na verduistering van enige duizenden gulden met de noorderzon. Het bedrijf lijdt er nauwelijks onder.
Foto uit 1919 met oorspronkelijke bijschrift: Automobielenzaak (voor den Verkoop, de Herstelling en de Stalling van Automobielen), gedreven onder den Naam van "De Groninger Automobielenzaak-Fongers" en gelegen aan de Heereweg, hoek Sterrebosch.Fiat's en een paar Renault's
In 1963 wordt Garage Fongers Fiat-agent en begin 1973 neemt Leonard Lang bv (de Fiat-importeur) de aandelen van Fongers over. De naam Garage Fongers blijft gevoerd worden. In 1974 wordt een nieuwe Fiat-showroom in gebruik genomen en in 1979 komt na twee jaar bouwen de nieuwbouw op het braakliggende terrein achter het pand klaar. Garage Fongers beschikt dan over 2.800 vierkante meter bedrijfsruimte. Begin 1987 wordt het pand aangekocht door de heer J. Strating, eigenaar van zeven Mercedes-garages in Friesland en Drenthe. Met Fiat verdwijnt ook de naam Garage Fongers, want in 'Occasioncenter Hereweg 122' verkoopt Strating zo'n zeventig à tachtig gebruikte auto's. Strating wordt ook Renault-dealer, maar een half jaar na aanvang valt de verkoop hem zo tegen dat hij besluit de grond en de garage te verkopen aan een projectontwikkelaar. Op de locatie zijn vervolgens kantoren en appartementen gebouwd.
Foto's
De foto's komen van de website 'Groninger Kentekens' en foto 1 is al eens op de Conam-website getoond met de vraag welke auto's we bij Garage Fongers zien staan.
Van links naar rechts: een RCH, een Delage, een Opel Landaulette en een Overland. De foto zou gemaakt zijn op 28 augustus (Gronings ontzet) 1914, gezien de vlaggen op de auto's.
Over het pand
In de zomer van 2019 heeft architect Henk Kooi een gidsje samengesteld van garages in de provincie Groningen, die gebouwd zijn in de stijl van de Amsterdamse School. In dit gidsje 'Toelichting bij de tentoongestelde garages' schrijft Kooi het volgende over Garage Fongers:
"Bij de door smid Albert Fongers uit Warffum gestichte rijwielenfabriek in de stad Groningen begon men in 1910 plannen te maken voor de bouw van de autogarage Fongers. Hiervoor werd de in Amsterdam werkzame architect Johan Melchior van der Meij gevraagd een ontwerp te maken voor de verbouw van de aangekochte uitspanning 'Waterloo' aan de Hereweg bij het Sterrebos.
Op de bouwaanvraagtekening uit 1912 staat nog vermeld dat het om een verbouwing zou gaan. Maar het bestaande gebouw onderging een zodanig ingrijpende gedaanteverwisseling, dat gesproken kan worden van vervangende nieuwbouw. Het hoofdgebouw bestaat net als Waterloo uit twee verdiepingen met een omlopend schilddak. De hoofdentree ligt aan de Hereweg. Hierachter de showroom, gevolgd door de reparatiewerkplaatsen. Werkplaatsen en showroom zijn door middel van grote garagedeuren te openen naar het ervoor liggende plein, dat omsloten is door hekwerken en een toegangspoort.
De architectuur van het hoofdgebouw is sober van karakter en is eerder te rangschikken onder het Berlagiaanse rationalisme dan tot het uitbundige expressionisme. Slechts in aanbouwen van een kantoor en de Werkplaatsen, grenzend aan het plein en met name in de boven het dak uitstekend metselwerk penanten is er sprake van enige ornamentiek. Het houten hekwerk om het terrein vertoont een vormgeving die we later terugvinden bij het expressionisme, dat na 1916 werd voorzien van het etiket Amsterdamse School.
Tijdens de uitvoering worden er enige wijzigingen doorgevoerd. De overbodige zolders onder het omlopende schilddak komen te vervallen. Dit is te zien op een foto van het exterieur uit 1915, waarop ook te zien is dat ook het eerste tracé van de zijgevel werd voorzien van, boven het dak uitstekende nauw hellende borstwering. Hieronder prijkt de tekst AUTOMOBIELEN met letters in stijl.
Ook het interieur ondergaat een wijziging. Uit de bouwaanvraagtekening blijkt, dat de eerste verdieping en de zolder van hout zijn, en dat deze in het midden van de overspanning worden ondersteund door een dubbele rij kolommen. Op de foto van het interieur zijn deze kolommen niet meer te zien en lijkt het dat de houten vloer is vervangen door een betonvloer met beton balken, waardoor de voor de showroom hinderlijke kolommen niet meer noodzakelijk waren.
Van der Meij ontwierp ook de meubelen, de lampen en het glas in lood. Het is vooral aan het meubilair zichtbaar dat de architect zich ontwikkelde naar een expressionistische richting, die groeiend was onder enkele Amsterdamse architecten.
Garage Fongers was het eerste moderne gebouw in Groningen, dat is ontworpen voor een automobielbedrijf. Hiermee is de toon gezet voor een hele reeks automobielbedrijven, die in de stad en ommeland zijn gerealiseerd, wat nu genoemd wordt de Groninger Amsterdamse School.
De Fongers garage werd in 1989 afgebroken. Er rest nog slechts één stoel (in privé bezit) en foto's en tekeningen die bewaard worden in de archieven te Groningen (de Groninger Archieven) en tekeningen in Rotterdam (Het Nieuwe Instituut)."
Bron: Johan Melchior van der Meij Architect - pionier van de Amsterdamse School. Auteurs: Michiel Kruidenier, Paul Smeets. Uitg. NAI010 Rotterdam, pag. 77-80.
De Standaard 3 mei 1921
Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 17 juni 1922
Nieuwsblad van het Noorden 24 december 1924
Nieuwsblad van het Noorden 20 augustus 1925
Fongers was in de jaren 30 ook agent voor Willys
30 juni 1923 Nieuwsblad van het Noorden
Ansichtkaart, rechts Garage Fongers 1918 - 1925
Nieuwsblad van het Noorden 15 april 1939
Nieuwsblad van het Noorden 1 maart 1952
Provinciale Drentsche en Asser Courant 7 augustus 1954