De familie Funck is eigenlijk afkomstig uit Goch in Duitsland. De grootvader van Jac. (of Jacob) en Victor, van beroep zadelmaker, vestigt zich in Nederland en zijn kinderen krijgen de achternaam Fonck. Jan Viktor, de vader van Jac. en Victor, wordt geboren in Mook en vestigt zich, na in Duitsland en Parijs het vak te hebben geleerd, omstreeks 1876 als koperslager aan de Grootestraat in Venray. Op 23-10-1884 wordt Jac. geboren, in 1886 een zusje dat slechts enkele maanden leeft en op 7-9-1887 Victor.
De zaken breiden zich gestaag uit en op een briefkaart uit 1897 presenteert V. Fonck zijn bedrijf als ‘Fabriek en reparatiewerkplaats van metaalwaren, vélocipèdes, elektrische schellen, bliksemafleiders, machinerieën.’ Fonck houdt zich bezig met het aanleggen van elektriciteits- netten in dorpen en steden.
Victor trouwt rond 1908 met Josephine Helena Laumans, een dochter van een rijke fabrikant uit Tegelen. Er worden vijf kinderen geboren uit dit huwelijk. Jac. trouwt in 1908 met Ida Poels uit Venray. Het jaar daarop wordt een zoontje geboren. De kleine Victor leeft maar enkele dagen, ook zijn moeder overleeft het kraambed niet en overlijdt op 15 juni 1909. Jac. hertrouwt op 17-10-1909 met Elisabeth Coenen uit Weert, een dochter van een koperslager. Hun huwelijk duurt 65 jaar. Ze krijgen geen kinderen.
Uit de tekst op de eerder genoemde briefkaart uit 1897 blijkt dat Fonck, als zoveel andere ondernemers uit die tijd, zelf fietsen bouwt. Of dan al de merknaam 'Vulkaan' wordt gebruikt is niet duidelijk. Waarschijnlijk werken Jac. en Victor mee in het bedrijf van vader. Tot in 1909 de zaak gesplitst wordt. In ‘Peel en Maas’, het regionale dagblad lezen we op 24 april 1909 het volgende bericht:
“Kennisgeving
Bij deze breng ik het geachte publiek van Venray e.o. ter kennis dat ik de handel van rijwielen, naaimachines, galanterieën enz. heb overgedaan aan mijn zoon Jacob. Onder dankzegging van het meer dan 30 jaar ruimschoots genoten vertrouwen beveel ik u mijn opvolger beleefd in Uwe gunst aan.
De smederij en gas-waterleiding, pompen en dergelijke worden voor eigen rekening voortgezet en overgeplaatst naar de panden Hofstr. 114a - 115.
Onder verdere aanbeveling, hoogachtend Victor Fonck.”
Overigens blijkt uit andere advertenties in ‘Peel en Maas’ dat Jac. al eerder onder eigen naam adverteerde. Op 16 januari 1909 biedt hij aan: ‘Originele echte Singer naaimachines 20% goedkoper dan elders, Jac. Fonck-Poels.’
lets was er met die partij blijkbaar niet helemaal in orde, want een week later plaatste de Singer maatschappij een tegenadvertentie met de tekst... ‘Niet geleverd door Singer!’
Het is opmerkelijk dat Jac. Fonck niet zonder meer onder zijn eigen naam het bedrijf voortzet: de firma heet ‘Firma Jac. Fonck-Poels & Co’. Waarschijnlijk heeft de familie van zijn eerste vrouw ook belangen in de zaak.
In 1909 heeft Jac. het agentschap van de Engelse Peer Dragoon rijwielen. Dan al worden er rijwielen onder de naam '’Vulkaan’ verkocht. Ook is Fonck agent van de Engelse Carlton banden. Naast het leveren van fietsen aan particulieren houdt de firma Fonck-Poels zich ook bezig met het leveren van rijwielonderdelen aan de handel, getuige een 30 pagina's tellende prijscourant uit 1911.
Voorjaar 1911 ontwerpt Jacques een motorfietsframe rond een bestaand motorblok (Terrot uit Pontarlier Frankrijk, maar gemaakt door Zédel) en start de bouw van de eerste Vulkaan motorfiets. Ook de volgende modellen krijgen Franse Zédel-motoren, waaronder een eencilinderzijklepper van 298 cc. In 1913 volgt een Vulkaan van een zwaarder model, een V-twin.
De rol die Victor speelt in de ontwikkeling en productie van de 'Vulkaan' motoren is onduidelijk: hij treedt pas op de voorgrond als de productie stopt en er met andere merken in zee gegaan wordt.
advertentie april 1912
Eerste model, voorjaar 1911
Model 1912 met Saxon vork. Jacques Fonck poseert hier tussen de heren Baakman en Dieterse met hun Phänomobils.
advertentie juli 1912
advertentie september 1912
Damesmodel 1913. Hiervan is er slechts één gemaakt voor Elisabeth, de vrouw van Jaques Fonck
Zijspanmodel met V-twin - twin Zédel 1914
advertentie 1914
advertentie maart 1915
Begin 1915 stokt de productie van motorfietsen. Als de Zédel motoren in de loop van 1914 niet meer leverbaar zijn, gaat men nog enige tijd door met de Zwitserse Moser motorblokjes, totdat die ook niet meer te importeren zijn. Volgens mevrouw Lies Fonck zijn er dan nog lange lijsten met potentiële klanten (interview 1974).
In 1915 wordt de naam van het bedrijf gewijzigd in 'N.V. Industrie en Handelsmaatschappij Vulkaan'. Waarschijnlijk is al enkele jaren eerder de fietsentak van het bedrijf helemaal in handen van de familie Poels gekomen: tot in de jaren '70 levert de firma Poels fietsen onder de merknaam 'Vulkaan', hoewel dan al lange tijd de fietsen kant en klaar ingekocht worden en men alleen nog maar een transfertje behoeft te plakken...
Vanaf 1916 treedt Victor duidelijk meer op de voorgrond. Volgens een bericht in 'Het Motorrijwiel' van 18-2-1916 gaat 'Vulkaan' de hoofdvertegenwoordiging voor Nederland van Cleveland krijgen. In hetzelfde nummer vinden we een uit de kluiten gewassen Cleveland advertentie van de firma Vulkaan. Daarna wordt het echter stil rondom deze zaak, zeker is dat enige tijd later de Handel- en Industriemaatschappij voorheen M. Adler in Amsterdam de import van de Cleveland tweetakten verzorgt.
Victor Fonck legt contact met de Davis Sewing Machine Company in Dayton Ohio en weet, na correspondentie en bezoek aan de fabriek, het importeurschap in 1916 te verwerven. In maart 1919 zegt de fabriek te stoppen met het maken van motorfietsen. Victor gaat naarstig op zoek naar een ander merk en belandt uiteindelijk bij de Engelse Cedos, die hij van 1919 tot ca. 1925 importeert. Wat gaat Jac. doen als hij de productie van motoren moet stoppen? Allereerst moeten we bedenken dat de kaarten in de firma niet alleen op motoren waren gezet. Huishoudelijke apparaten, naaimachines, galanterieën, enz. werden nog steeds gevoerd.
Uit alles blijkt dat de gebroeders Fonck kapitaalkrachtige middenstanders waren die hun boontjes wel konden doppen. Er is dus werk genoeg en op het sportieve vlak zien we dat eind 1916 Jac. voor het eerst uitkomt op Dayton. Op 22 en 23 december 1916 doen ze met z'n drieën mee aan de Winterrit: Jac. Fonck, Frans Janssen en Van Kol, allen op een zware Dayton.
Het is dan ook opmerkelijk dat er in die periode een grote doorbraak komt van de Amerikaanse merken: door de voortwoedende oorlog kunnen veel fabrikanten niet meer aan ons land leveren en zien de importeurs zich gedwongen andere bronnen aan te boren. Binnen korte tijd worden in ons land diverse Amerikaanse merken populair.
Een populariteit die voor veel merken van korte duur is, veel importeurs komen erachter dat de splinternieuwe motoren die ze krijgen uit Amerika niet te slijten zijn en dat soms motoren uit jaren oude voorraad geleverd worden.
Als na de eerste wereldoorlog de wedstrijdsport weer op gang komt, kiest Jac. voor het merk Douglas en wordt kampioen van ons land in 1920. Victor (nu inmiddels vaker in wedstrijden uitkomende) wordt derde op een Cedos.
Inmiddels hebben de wegen van de broers zich zakelijk gescheiden. Dat is althans op te maken uit een krantenbericht van januari 1920 waarin gewag wordt gemaakt van een openbare verkoping. Naar ons idee dit een soort boedelscheiding: Jac. krijgt de handen vrij en het is waarschijnlijk niet toevallig dat hij het jaar daarop uit Venray gaat vertrekken. Dan komt Douglas importeur Croes en Co. namelijk met een aanbod dat Jac. niet kan weigeren... een positie als directeur van de Croes vertegenwoordiging in Nederlands-Indië. Uiteraard gratis overtocht voor twee personen eerste klasse, een jaarsalaris van 8.000 gulden en delen van de winst. In de eerste twee jaren wordt een winst van 10.000 gulden gegarandeerd. Jac. vertrekt samen met zijn echtgenote in juli 1921 naar Bandoeng, waar hij aan het hoofd komt van de Indische vestiging van Croes en Co. en onder andere Douglas, Edmund en Ford gaat verkopen.
Vanwege de gezondheid van zijn vrouw moet Jac. in de loop van 1924 naar Nederland terugkeren. Zijn vrouw herstelt spoedig, maar vanwege het concurrentiebeding mag hij niet in Venray in motoren gaan handelen. Hij is nog wel even actief in de motorsport: in 1924 wint hij de Tindallbeker en in april 1925 zien we hem met een Super-Ex op de zuidelijke KNMV reünie.
Op aanraden van zijn vrouw begint hij een zaak in manufacturen, magazijn 'De Zon', tegenover de zaak waar de 'Vulkaan’ werd gemaakt. De onderneming wordt een succes en acht jaar later opent hij een tweede zaak in Deurne. Het hoofdstuk 'motorfietsen' is dan definitief afgesloten... Na zijn terugtrekken uit de zaken gaan Jac. en zijn vrouw in Overloon wonen. Hij overlijdt op 23 december 1975 op 91-jarige leeftijd.
Victor is in de jaren 1920-1925 nog flink actief in de sport. Hij komt met zijn Cedos regelmatig goed voor de dag bij wedstrijden, hij wordt derde in het Nederlands kampioenschap in 1920 en wint een gouden medaille in de Holland-Engeland in 1921. We zien hem regelmatig op de RAI tentoonstelling met Cedos motoren. In 1925 exposeert hij voor het laatst op de RAI, de zaken gingen bij Cedos niet goed en waarschijnlijk heeft Victor geen vertrouwen meer in de vertegenwoordiging van het merk.
We mogen aannemen dat Victor Fonck zich weer wat gaat bezighouden met huishoudelijke artikelen, grammofoons elektrische materialen en zeker ook met de in opkomst zijnde radio. Een zoon neemt later de zaak over en Victor overlijdt in 1968 op 81-jarige leeftijd.
Tekst:
Ruud van Bijnen en Johan Beenen
Deze tekst over de geschiedenis van Vulkaan is eerder gepubliceerd in het blad van de Veteraan Motoren Club, 36e jaargang, december 1993.