B.T. van Rijswijk & Zn., Den Haag 1843-1950
Het aantal Nederlandse carrossiers is groter dan velen beseffen, maar enkele springen er duidelijk uit – oordelend naar hun bouwkwaliteit, creativiteit en productieomvang. B.T. van Rijswijk in Den Haag en later Voorburg behoorde tot de meer gerenommeerde bedrijven, getuige een uniek fotografisch portfolio.
De historie van Van Rijswijk is summier gedocumenteerd, maar de tijdlijn van onderneming is wel bekend. In 1843 begon Bertus Teunis van Rijswijk namelijk aan het Haagse Buitenhof een zadelmakerij annex handel in tweedehands rijtuigen. Niet veel later – in 1857 – verhuisde hij naar een ruimere locatie aan Wagenstraat 20, vestigde daar een smederij en bouwde er al zijn eerste rijtuigen, waarmee hij tot de oudste op het vakgebied van vaderlandse rijtuigbouwers behoort. In 1871 mocht hij zich zelfs al hofleverancier van koningin Sophie noemen. Amper tien jaar later bouwde hij een galarijtuig voor het hof van de kroonprins van Soerakarta. Met de introductie van elektrisch licht en de optie van Dunlop-luchtbanden bewees hij zijn vooruitstrevende status onder de rijtuigbouwers.
Erkenning op hoog niveau
In 1900 realiseerde Van Rijswijk zijn eerste automobielkoetswerk, voor de Peugeot van de familie Venema. Op basis van dit Franse merk bouwde het bedrijf meer carrosserieën en naarmate de klantenkring zich uitbreidde, varieerden de ontwerpen al naar gelang gebruiksvoorwaarden en persoonlijke smaak. De keus van het automerk was natuurlijk afhankelijk van de klant en omvatte dientengevolge namen uit alle landen: Franse Renaults en Peugeots. Engelse Rolls-Royces, Mercedes uit Duitsland en diverse Amerikanen. De opdracht van het Koninklijk Huis voor een 25 pk Spyker in 1911 had voor het bedrijf veel waarde, want dat betekende erkenning op hoog niveau. Maar het besluit dit staatsievoertuig bij Van Rijswijk te bestellen en niet bij de Amsterdamse concurrent Schutter & van Bakel, had een zakelijke reden. Van Rijswijk was goedkoper dan de Amsterdamse offerte, zo constateerde Hugo Modderman jaren geleden tijdens een onderzoek aan het Koninklijk Huisarchief. Een kroon op het werk van Van Rijswijk is ongetwijfeld de bestelling van een Minerva voor prins-gemaal prins Hendrik in 1925.
Dat brengt me direct bij een vaak gestelde vraag: welke van de bekende Nederlandse carrosseriebouwers konden zich meten met beroemde buitenlandse namen, kwalitatief, creatief of in zakelijke omvang? Hugo, zelf in het bezit van een auto met Schutter & van Bakel koetswerk, constateerde dat Van Rijswijk doorgaans werkte met voor elke carrosserie individueel genummerde onderdelen, wat een indicatie zou zijn voor aanzienlijke productieaantallen. Maar Schutter & van Bakel paste bouwtechnisch fraaiere verbindingen tussen de houten componenten toe en ook geslepen glas voor de ruiten.
Spant Van Rijswijk de kroon?
Zo zijn soortgelijke verschillen denkbaar bij andere gerenommeerde vaderlandse carrossiers: Pennock (Den Haag), Kimman (Haarlem) en Veth (Arnhem). In creatief opzicht lijkt Van Rijswijk echter de kroon te spannen, wat met bijgaand uniek portfolio ook duidelijk wordt. De ontwerpen van de Haagse (en sinds 1920 in Voorburg gevestigde) onderneming konden voor wat betreft élégance en voorkomen elke vergelijking met de betere buitenlandse carrosseriebouwers doorstaan, waren soms nog fraaier dan de eigen ontwerpen van grote automerken en hun nationale Franse of Italiaanse toeleveranciers. De foto’s in het portfolio stammen voor he merendeel uit halverwege de jaren twintig, sommige iets later. Maar voor Van Rijswijk gold hetzelfde als voor de hele bedrijfstak van individuele carrosseriebouw: hun dagen waren geteld als gevolg van opkomende industriële serieproductie. Sinds de late jaren dertig liep de productie in Voorburg al terug, tot een enkel Panhard Dyna-model in 1952. Het bedrijf stopte alle andere operationele auto-activiteiten in 1987.
Bron: Stichting Haags Industrieel Erfgoed; Hugo Modderman
Tekst Wim Oude Weernink
Waarschijnlijk een van de eerste carrosserieën van Van Rijswijk, circa 1895
Renault Berline de Voyage uit 1907. Let op het op rietwerk lijkende geschilderde "matjes-patroon", waarvoor een ontzagwekkend aantal lijnen moest worden getrokken. Daar de werkplaats waar de wagens geschilderd en afgelakt werden zo stofvrij mogelijk gehouden moest worden, was het heel gewoon dat de "matjes"-schilder zich daarin ’s morgens om 7 uur opsloot om er pas ’s avonds 7 uur weer uit te komen. De man die dit werk bij Van Rijswijk deed heette… Mondriaan. Niet Piet Mondriaan, maar J.W. Mondriaan. In 1940 was hij 40 jaar werkzaam bij Van Rijswijk als meesterknecht schilders afdeling (Bron: Haagsche Courant 26-3-1940).
Een van Rijswijk carrosserie gebouwd voor koningin Wilhelmina op een Spyker chassis
Carrosserie gebouwd op het chassis van een Peugeot van dhr. J.A. Stoop.
advertentie 1916
advertentie 1916
advertentie 1916
Een Fiat postwagen, in 1916 besteld door het 'Gouvernement' voor gebruik op Deli
Wagenmakerij circa 1920
Hierboven: Adolf van den Bergh-Moergestel, directeur van de latere AaBe-wollenstoffenfabriek in Tilburg, bestelde in 1921 bij Van Rijswijk een carrosserie voor zijn Rolls-Royce Silver Ghost. De auto kreeg het kenteken N-906. De auto was in gebruik tot ca. 1940 en is nu in het bezit van de Nederlander Hans Compter in Nieuw-Zeeland.
Onderstaand wat correspondentie over deze carrosserie en ook een foto toen hij net gereed was.
Klik op de foto's voor een vergroting
(Foto's coll. Frans Kense)
Mercedes
Rolls-Royce
Reclamekaart
Van Rijswijk carrosserie op Hispano Suiza
Het pand in 1923
De wagenmakerij in 1923
advertentie juli 1923
advertentie 1924
Hispano-Suiza H6B uit 1924 met carrosserie van Van Rijswijk
De beklederij in 1925
Minerva 30 pk Sports Topedo uit 1926
Cadillac 63 cabriolet uit 1927
Isotta Fraschini 8A Coupe de Ville uit 1927
advertentie februari 1927
advertentie juni 1928
advertentie juni 1928
advertentie juli 1928
advertentie juni 1928
advertentie augustus 1928
advertentie november 1928
advertentie december 1928
advertentie juni 1929
advertentie augustus 1929
advertentie augustus 1929 voor een Packard 640
advertentie november 1929
advertentie december 1929
advertentie circa 1929
advertentie januari 1930
Hispano Suiza
Lincoln
advertentie april 1930
advertentie mei 1930
advertentie juli 1931
REO met carrosserie van Van Rijswijk (1931)
Van Rijswijk carrosserie op Bugatti 49
Hudson uit 1932 met carrosserie van Van Rijswijk
Hierboven: Ford met van Rijswijk carrosserie, deze stond in het Den Hartog Fordmuseum in Hillegom (foto's coll. Ed Beekman)
Nash met Cabriolet 4 onder de Kap carrosserie van Van Rijswijk 1934 
Een voorloper van de open daken, de kapconstructie "two in One" van Van Rijswijk, hier op een Cadillac uit 1936
Carrosserie op een Lancia Artena 1936 / Concours d’Elégance paleis Soestdijk 2022
vierpersoons cabriolet carrosserie op een 1938 Delage D6-75 
Carrosserie op een Delage, 1939
De Lancia Aprilia met van Rijswijk carrosserie uit 1940. Zie ook Het van Gips Mystery op PreWarCar
Meer lezen over het rijtuigverleden van B.T. van Rijswijk? Zie de website van Hippomobielerfgoed.nl.