Auto-importeurs in Nederland (beschrijvingen)2

Aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw kwamen er een groot aantal ondernemers die zich bezig gingen houden met de import en verkoop van het nieuwste snufje: de automobiel. Veel van hun bedrijven zijn al lang weer verdwenen, maar een enkeling heeft het, in min of meer aangepaste vorm, tot op de dag van vandaag uitgehouden. Een van die ondernemingen is het bedrijf dat opgericht werd door een Haagsche ondernemer, P.J. Adrian.

Philip Johannes Adrian werd geboren op 21 augustus 1874 te Amsterdam, waar hij tot 1891 op school zat. Van zijn vroege jaren is weinig bekend, alleen dat hij na zijn schooltijd uit Nederland vertrok en achtereenvolgens in Engeland, Duitsland en Frankrijk heeft gewoond. In 1894 keerde hij terug naar Nederland en vond werk bij een rijwielhandel, waarschijnlijk omdat hij op dat moment al zeer betrokken was bij de wielrensport. Ook had hij op dat moment al een rijbewijs, nummer 103, dat geldig was van 1 juni 1894 tot en met 31 maart 1895. Hij gaf bij de aanvraag op dat hij in Parijs woonde.

Adrian als wielrenner in 1893

In 1896 begon Adrian met de verkoop van rijwielen in een winkel aan de Papestraat 13 in Den Haag. Op de gevel stond ‘P.J. Adrian en Co. Rijwielhandel’. Hij dreef de zaak samen met een financieel partner, Friedrich (Frits) Kaiser (1874-1968). Op de oprichtingsbalans stond het bedrag van net geen negentienduizend gulden. Adrian verkocht er Raleigh fietsen en een eigen merk P.A. (P. Adrian). De zaken gingen goed en niet veel later werd de naam van de winkel gewijzigd in ‘Le Vélo’. Om onder alle omstandigheden fietsrijlessen te kunnen geven werd zelfs de tuin overdekt. Na verloop van tijd werd Adrian officieel vertegenwoordiger van Peugeot- en Indian motorfietsen en waarschijnlijk heeft hij ook de Gaillardet geïmporteerd, een kleine Franse driewieler met een 5pk, 800cc eencilinder motor.

veteranenkampioen
Tussen de bedrijven door ontwikkelde Adrian zich tot een allround sporter. Niet alleen als schaatser waarbij de bekende Jaap Eden een van zijn grootste concurrenten was, maar ook als een succesvol wielrenner, zowel in binnen- als buitenland. Zo behaalde hij in 1893 in Berlijn en Kopenhagen een eerste prijs en in 1895 werd hij derde bij het Nederlands Nationaal Kampioenschap Wielrennen. Toch beëindigde hij in 1897 zijn carrière als wielrenner om zich volledig aan zijn zaak te kunnen wijden. Wel bleef hij actief in de sport, want op 8 juli 1917 werd hij nog veteranenkampioen van Nederland. In 1918 werd hij voorzitter van de Nederlandsche Wielerbond, een functie die hij tot 1920 vervulde. Adrian was ook een tijd actief in de bokswereld, waarin hij voorzitter was van de strafcommissie van de boksbond. Tevens was hij bestuurslid van de ANWB. Daarnaast reed hij als amateur schaatswedstrijden. In de winter van 1929 ging hij op 57-jarige leeftijd zelfs nog van start bij het langebaankampioenschap van Gelderland.

zweefvliegtuigen
Eind 1900, begin 1901 ontmoette Adrian de jonkheren Groeninx van Zoelen en Pompe van Meerdervoort. Vanuit hun gezamenlijke belangstelling voor de ontwikkeling van de automobiel richtten zij gedrieën op 1 februari 1901 de ‘Haagsche Automobiel Maatschappij’ op. Adrian werd benoemd tot directeur. Gezamenlijk gingen de drie heren op zoek naar een Frans merk dat zich leende voor een Nederlandse vertegenwoordiging. Daarbij kwamen ze in contact met Émile Delahaye, die in Parijs onder eigen naam auto’s bouwde. Delahaye werd al geïmporteerd door een ander Haags bedrijf, de ‘Algemene Nederlandse Autocar Maatschappij’ (A.N.A.M.). Maar omdat ze tot op dat moment slechts één automobiel hadden ingevoerd, kreeg de H.A.M. de toezegging dat zij de Delahaye mochten verkopen.
De Haagsche Automobiel Maatschappij begon klein aan de Casuaristraat, verhuisde niet lang daarna naar de Hooikade 23 en in 1907 werd een royale showroom en werkplaats aan de Koninginnegracht geopend. Ook was er een autostalling op de aan de achterzijde gelegen Laan van Roos en Doorn. Al snel kwamen er filialen bij in Amsterdam, Rotterdam, Groningen en Arnhem en in de loop der jaren importeerde en verkocht de H.A.M. personenauto’s, fietsen en motorfietsen, brandweerwagens, brandspuiten en vrachtwagens. Tevens haalde Adrian in 1909 de eerste zweefvliegtuigen naar Nederland. Die waren in de showroom te bezichtigen en natuurlijk ook te koop. Uiteraard trok dit vele nieuwsgierige kijkers, maar onbekend is of er ook veel kopers tussen zaten.

De voorgevel van de H.A.M. aan de Koninginnegracht in 1907

De showroom aan de Koninginnegracht in 1907

De stalling in 1907

De werkplaats in 1908

Een advertentie om te leren zweefvliegen uit 1909

In 1910 werd benzine in blik nog voor zowel auto’s als motorboten vanuit het magazijn geleverd.

Le Vélo
We gaan even terug naar 1904. In dat jaar werden de aandelen van Le Vélo verdeeld tussen mevrouw Jacqueline Ernst, de echtgenote van Philip Adrian, en Frits Kaiser, zijn compagnon. Waarschijnlijk is Adrian daarbij uitgetreden als aandeelhouder van Le Vélo. De indertijd bekende motorrijder F.J. Visscher werd aangesteld als bedrijfsleider voor de twee eigenaren. In 1919 werd door Le Vélo de eerste Citroën, type A, geleverd aan de dhr. Kippel, Noordeinde te ’s Gravenhage. Deze Citroëns werden geïmporteerd door de firma John Moos en verkocht voor vijfduizend gulden, wat een voor die tijd enorm bedrag moet zijn geweest. In 1924 begon Citroën zelf met de import en een paar maanden later werd Le Vélo ‘concessionaire’ (dealer). In 1925 verkochten ze 51 stuks van het kleine model 5HP en 33 stuks van het type B10. Daarom keek men uit naar een grotere bedrijfsruimte. Die werd gevonden in de Zeestraat (gebouw Excelsior) voor de showroom en aan de Bazarlaan (de achterzijde van de Zeestraat) voor de werkplaats. Later kwam daar een filiaal aan de Hoge Nieuwstraat bij. In 1956 werd Le Vélo verkocht aan de heren G.F. Cramer en W.J. Adrian, een nazaat van oprichter P.J. Adrian.

Le Vélo in de jaren vijftig

Recordhouder
Naast het wielrennen en schaatsen raakte Adrian door zijn werkzaamheden ook bij de autosport betrokken. Hij organiseerde autoraces, waar hij zelf volop aan deelnam. In 1907 organiseerde hij een recordrit Parijs-Den Haag. Alleen bleek die rit geen wedstrijd, maar moest er eenvoudigweg een Delahaye worden opgehaald in Parijs. De thuisrit verliep in een zeer snelle tijd en die prestatie kon weer worden gebruikt als reclame voor zowel Delahaye als de H.A.M. Helaas voor Adrian raakte deze prestatie ondergesneeuwd door de vele publiciteit rondom de rit Peking-Parijs die in dezelfde tijd werd gehouden.
In 1911 werd Adrian recordhouder op de afstand Parijs-Den Haag. En weer drie jaar later werd op initiatief van Adrian met een Laurin & Klement een recordrit Parijs-Den Haag verreden in de tijd van veertien uur en 48 minuten, hierover is uitgebreid geschreven in het Conam Bulletin van maart 2016. Een volgende rit in 1921 leverde een recordtijd op van elf uur en vijf minuten. In de jaren twintig was Adrian zowel medeorganisator als deelnemer aan de autoraces op de Scheveningse boulevard.

In 1907 kon men voor tachtig gulden meerijden in een Delahaye naar de Grand Prix te Dieppe

Adrian in 1908

Adrian achter het stuur van een Delahaye tijdens de recordrit in 1921

Adrian als deelnemer aan de KNAC rennen te Bussum in een Delahaye