In 1917 kwam de TT-Ford op de markt, tegelijkertijd met de overschakeling van de koperen radiateur naar een zwarte. De TT-Ford was een zwaardere versie van de gewone T-Ford en geschikt voor het vervoer van kleine vrachten tot een laadvermogen van één ton. Het chassis was heel wat steviger dan dat van de normale T-Ford, dat door het nagenoeg ontbreken van dwarsverbindingen wel heel erg soepel was. Ford leverde het TT-model als kaal chassis; klanten konden zelf een opbouw laten maken, wat leidde tot een grote verscheidenheid aan uitvoeringen: met open en gesloten laadbakken, als brandweerauto, als ambulance en natuurlijk als autobus. In de loop van tien jaar werden er meer dan één miljoen van gebouwd. Toch wilden sommige ondernemers meer vervoeren dan wat de TT-Ford eigenlijk aankon. Om dit probleem op te lossen, kwam iemand op het lumineuze idee het chassis te verlengen en er een derde as aan toe te voegen. Dit concept bood een kosteneffectieve oplossing voor bedrijven die meer capaciteit nodig hadden zonder direct een veel duurdere en zwaardere vrachtwagen aan te schaffen.
Waarschijnlijk kwam dit idee van de Australiër Donald O’Keefe, die op dit idee niet alleen in Australië, maar ook in andere landen, zoals de VS en Canada, in 1917 een patent aanvroeg. Maar het is heel goed mogelijk dat dit idee onafhankelijk daarvan ook op andere plaatsen is bedacht. Bijvoorbeeld in Nederland, waar werktuigkundige Hermanus van der Hof, in 1920 een van de zes oprichters van A.I.C., een verlengde truck met een gestuurde derde as ontwierp. A.I.C. stond voor N.V. Automobile Import Company, gevestigd te Amsterdam. Misschien was het zijn eigen idee, misschien heeft hij dit systeem gezien in de VS, omdat A.I.C. ook een vestiging had in New York. We weten het niet.
advertentie december 1922
A.I.C. verbouwde de Ford-TT ingrijpend door het chassis te verlengen. Hierdoor nam het laadvermogen toe, zodat lange vrachten vervoerd konden worden. Het lange chassis was star en om bochten te kunnen nemen, werd aan de achterzijde een derde, bestuurbare as gemonteerd.
De-chassis-extensie-voor-de-zeswielige-TT-Ford
De oorspronkelijke vaste achteras van de TT-Ford werd vervangen door een as van het fabricaat Ruckstell, waardoor het schakelen makkelijker ging. Dat was het enige accessoire dat de goedkeuring van Henry Ford kon wegdragen.
Advertentie voor de Ruckstell achteras
De voor- en achterwielen waren via een stangenstelsel met elkaar verbonden, zodat ze gelijktijdig stuurden. Verder werd het stuurhuis vervangen door een robuuster exemplaar van het merk White. Die werden gekocht op een enorme legerdump in Duitsland, waar na het einde van de Eerste Wereldoorlog duizenden White-trucks werden achtergelaten. Door deze ombouw werd de wielbasis van de TT-Ford verdubbeld tot zo'n vijf meter en nam het laadvermogen toe van één ton tot ongeveer drie ton. Het ontwerp werd aan diverse klanten verkocht. Bekend is een levering van een A.I.C.-Truck met open laadbak aan een houthandel.
Een zeswielige TT Ford met open laadbak
advertentie maart 1923
Ook Philips bestelde een A.I.C.-Truck, maar met gesloten laadbak. bron: Verkeer en Waterstaat 1930
Door de verlenging van de TT-Ford kreeg een autobus 26 zitplaatsen en tien staanplaatsen, zodat per rit ruim veertig personen konden worden meegenomen. Zo liet de Omnibusmij. Zaanland in 1924 op een A.I.C.-Truck een autobuscarrosserie bouwen. Deze autobus (No.8 met kenteken G-6035) werd ingezet op lijn B, Zaandam-Krommenie vice versa.
Door AIC in 1924 verbouwde Ford-TT voor Omnibusmij. 'Zaanland' met kenteken G-6035
advertentie september 1923
Omnibus van de Gemeentetram te Amsterdam
Advertentie uit januari 1924 voor een zeswielige AIC truck op het chassis van een Latil
Een groot succes lijken deze A.I.C.-Trucks toch niet te zijn geweest. De besturing van het achterste wielstel was problematisch bij het nemen van bochten en bij het nemen van een heuvel of brug moet het chassis sterk op buiging zijn belast. De Amsterdamsche Gemeentetram liet in 1924 door A.I.C. een Latil-chassis op dezelfde wijze als het chassis van de TT-Ford verlengen en voorzien van een derde as. Dit was echter een zwaarder wielstel met massieve banden. Het eigen gewicht bedroeg 4430 kg, het laadvermogen vijf ton. Teneinde ook de Amsterdamse bruggen te kunnen nemen, werd het chassis voorzien van een soort scharnier. Autobus nummer 14 kreeg al gauw in Amsterdam de bijnaam ‘Het doorgezaagde weesmeisje'.
Het doorgezaagde weesmeisje op het Latil chassis. Bron: foto Stadsarchief Amsterdam
In 1926 ging A.I.C. failliet en nam de N.V. Hollandse Truck & Trailer Company, eveneens uit Amsterdam, de productie nog een paar jaar over. Niet alleen A.I.C. waagde zich aan het verlengen van de TT-Ford. Ook andere bedrijven konden de verbouwde TT-Ford leveren. De bekendste zijn Broshuis uit Muiden, Jac Met in Alkmaar en Van der Meulen-Ansems in Helmond.
Of Hermanus van der Hof inderdaad de uitvinder was van de verlengde TT-Ford, zullen we waarschijnlijk nooit weten. Wel laat dit verhaal zien hoe inventiviteit en pragmatisme in de vroege twintigste eeuw tot verrassende voertuigontwerpen leidden, maar ook hoe technische ambitie niet altijd samen ging met commercieel succes.
Tekst: Rutger Booy
Bronnen:
Stoovelaar, Hans: A.I.C. truck, artikel in het Conam Bulletin jg 18, nummer 3, september 2008
Visser, Henry T., Double trouble TT, artikel voor de Model T Club of America, datum onbekend
Vlemmings, Paul: Een familie van ondernemers, Jos L. van der Meulen-Ansems en volgende generaties. Eigen uitgave